De koers die het apostolisch genootschap vaart anno 2024

[Alexander]

Kerkgenootschappen in het vrijzinnige spectrum zoals het apostolisch genootschap hebben het moeilijk in deze tijd. Het ledenaantal gaat hard achteruit, de participatie is laag en de vergrijzing treft ze meer dan evenredig; verder is het aantal opzeggingen van bestaande leden groot. Om de krimp te lijf te gaan is een gedegen en zelfkritische analyse nodig wat de oorzaken daarvan zijn en wat de passende maatregelen daarbij zijn. Echter als je kijkt wat het bestuur van het apostolisch genootschap doet, gaat het niet verder dan pappen en nathouden, gemeenschappen samenvoegen en de bestaande leden proberen tevreden houden; een openlijke en gedegen analyse ontbreekt. Wat het bestuur wel doet is het verjubelen van de gigantische financiële erfenis middels externe donaties, Iederal, Vandaag en meer soortgelijke geldverslindende initiatieven. Oudere leden zien dit allemaal gebeuren en vragen zich ondertussen af waar het heen moet. En er is niemand – ook de Raad van Toezicht niet – die het bestuur tegenhoudt….

De koers die het genootschap vaart is onduidelijk. Zeker op het punt van het gedachtegoed. Waar het genootschap zich op baseert – dat is wat de grondslagen zijn van de geloofsopvattingen – wordt nog steeds niet benoemd; zowel leden als niet-leden kunnen van de geloofsopvattingen geen chocola maken. Ondertussen is de diversiteit in geloofsopvattingen onder de leden groot en laten ze zich – terecht – niet meer opleggen wat ze geloven; aan de andere kant heeft het genootschap vrijzinnigheid niet vormgegeven en ontbreekt echte ledenparticipatie. Het hoognodige initiatief vanuit het bestuur om te zorgen voor een heldere fundering van de geloofsopvattingen ontbreekt en in het bestuur komt men niet verder dan dat men ‘nadenkt’ om de geloofsopvattingen te gaan herbronnen; ik kan dat niet anders interpreteren dan dit het zoveelste rookgordijn is. In het jaarverslag van 2022 is van herbronnen geen sprake ondanks alle pleidooien vanuit de Van Oosbreestichting hiervoor. Alles moet ten dienste moet staan van ‘de toekomst’ en dat het bestuur ‘zichtbaar [wil zijn in wat ze] willen’. Ten aanzien van de koers dit het genootschap volgt ten aanzien van het gedachtegoed kan ik niet anders concluderen dat men zich in een groot stilzwijgen hult: men wil niet ‘steeds zelf naar voren stappen’. Zonder een heldere koers ten aanzien van het gedachtegoed is het lot van het genootschap mijns inziens dat het over een aantal jaar ter ziele is. Verder wordt in het jaarverslag gemeld dat alle besluiten worden getoetst aan het geloofsverhaal. Dit ‘geloofsverhaal’ is echter een samenvatting van een groot aantal opvattingen die van onderaf zijn aangedragen. Het is een onsamenhangend en onvolledig beschrijving zonder duidelijkheid over de bronnen van het gedachtegoed.

Aangezien het genootschap niet zelf duidelijk is over de koers ten aanzien van het gedachtegoed, is er vanuit verschillende hoeken geopperd waar het op dit punt heen moet met het genootschap. Ten eerste heeft Edwin Diersmann zich in zijn stuk ‘Quo vadis, o Apostolisch Genootschap? – Een oproep tot herbronning’ geadviseerd dat het genootschap zich zou moeten herbronnen op basis van de christelijke wortels. Het is echter onwaarschijnlijk dat het deze koers kiest. Het genootschap beweegt zich namelijk al heel lang weg van de christelijke traditie. Zo zijn vanuit een perspectief van de systematische theologie de geloofsopvattingen versmald tot verwondering en de ethiek. Het is nog de vraag of deze ethiek gebaseerd is op de joodse, de christelijke of de humanistische traditie. Verder is de oorspronkelijk sterk christelijke liturgie sterk versoberd, is de liturgische kalender versmald tot pasen, pinksteren en kerst inclusief een niet-christelijke interpretatie daarvan, wijkt de betekenis van het avondmaal sterk af van de christelijke traditie, gelooft men niet meer in een hiernamaals en is Jezus niet gestorven voor onze zonden, en is een rondgang op goede vrijdag niet gebaseerd op de christelijke traditie. De geloofsopvattingen zijn daarnaast aangevuld vanuit de filosofie en de humanistische traditie, uiteraard zonder daar expliciet over te zijn.

Ten tweede heeft Robin Brouwer c.s. gepleit voor een koers richting religieus-humanisme met transcendente waarden en ideaal inclusief een totaalvisie. Vanuit het genootschap wordt de noodzaak tot transcendentie echter niet benoemd; aan het punt van een totaalvisie wordt ook voorbijgegaan. Ten aanzien van leren en kennis benoemt Robin Brouwers ook de zwakke kennisbasis en een anti-intellectuele houding van geestelijke verzorgers. Op dit punt geeft het genootschap aan dat ze uit een lekentraditie komt en geeft ze aan dat ze hier kansen ziet. Als je echter de diensten anno 2024 ziet, dan materialiseert dit zich niet in goed doordachte diensten en weekbrieven. Van consistentie tussen de weekbrieven is geen sprake. Net zo makkelijk beweert men dat het leven zinloos is (zie de weekbrief nr. 13 van 2024) als dat men levenskunst moet betrachten en dat daarin de zin van het leven ligt besloten.

Ten derde kwam Jan Zandstra in 2020 in De Stroom met de opvatting dat het genootschap zich zou moeten ontdoen van godsdienstige woorden en gewoonten (De Stroom, maart 2020, p. 32-33), zie viewtopic.php?t=356. God en schepping zouden overboord moeten evenals ‘apostel’ en ‘apostolisch’ en ‘Amen’. Met de liedrevisie werden de woorden ‘heilig’, ‘Heer’ en ‘apostel’ uit vrijwel alle liederen verwijderd of werden de liederen met deze woorden uit de bundel verwijderd. In 2022 is er met de aanwijzing van twee landelijke voorganger geen apostel meer en anno 2024 staat de naam van het genootschap ter discussie. Het ‘driemaal amen’ aan het einde van de diensten is tijdens de coronacrisis gesneuveld, uiteraard zonder te benoemen waarom. Het avondmaal – zo u wilt de rondgang – heeft in betekenis ingeboet door de veranderde uitspraak bij het uitreiken daarvan. Verder is het gebed aan het einde van een dienst vaak gesneuveld. Ik kan niet anders concluderen dat de route die Jan Zandstra voorstelde in 2020 al voor een aanzienlijk deel gevolgd is. Wat is de volgende stap? Het afschaffen van de rondgang of maar een aantal keer per jaar? Het gebed? Het gebruik van het woord ‘God’?

Wat opmerkelijk is dat de meeste leden alle veranderingen over zich heen laten komen. Waar zijn de kritische leden? Waar zijn de denkers? Slechts een enkeling beroert zich, de meerderheid laat alle veranderingen gelaten over zich heen komen. Ondertussen wordt wel geconstateerd dat God het genootschap heeft verlaten… De veranderingen die worden doorgevoerd zijn mijns inziens als een bad waarvan de temperatuur steeds wordt opgevoerd; stuk voor stuk haken de leden af totdat er geen leden meer over zijn…

Alexander